İş artışı ile fiyat farkı ödemelerinde damga vergisi uygulaması
Hacı Bayram ÇOLAK
ÖZET
Kamu idareleri tarafından gerçekleştirilen ihalelerde sorunlu hususlardan birisi de ihalesi yapıldıktan sonra iş artışı veya fiyat farkı ödemesi şeklinde yapılan ilave ödemelerden, ihale kararı veya sözleşme damga vergisi alınıp alınmayacağıdır. Bu çalışmada, iş artışı veya fiyat farkı ödemesi yapılan ihalelerde, idarelerin damga vergisini nasıl uygulayacakları hususu gelir idaresinin görüşleri doğrultusunda incelenmektedir.
1. GİRİŞ
Bilindiği üzere kamu kurumları tarafından gerçekleştirilen ihalelerde esas kural, istisnalar dışında herhangi bir fiyat farkının ödenmemesi ve iş artışına gidilmemesidir. Hal böyle olunca yapılan ihalelerde, gerçekleştirilen ihale bedelleri üzerinden ihale komisyon kararları ve sözleşmeler tanzim edilmekte, Damga Vergisi Kanunu’ndaki esaslara göre de damga vergisi uygulaması gerçekleştirilmektedir.
Bu konuda iş artışı söz konusu olmayan veya fiyat farkı ödenmeyen ihalelerle ilgili düzenlenen ihale kararları ile sözleşmelerin damga vergilerinde herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak idareler tarafından gerçekleştirilen temizlik, yapım ve onarım gibi hizmetlerle ilgili gündeme gelen iş artışları ile fiyat farklarının ödenmesinde damga vergisi uygulaması yeniden söz konusu olmaktadır.
Bu çalışmada, ihale edildikten sonra iş artışı veya fiyat farkı ödemesi söz konusu olan ihalelerde, iş artışından veya fiyat farkından dolayı ödenen tutarlara ilişkin damga vergisi uygulamalarına değinilecektir.
İhalelerde esas kural, istisnalar dışında herhangi bir fiyat farkının ödenmemesi ve iş artışına gidilmemesidir.
2. YASAL MEVZUAT
2.1. İş Artışına İlişkin Düzenlemeler
İş artışları ile ilgili ihale mevzuatında cari olan genel kurallar, 4735 sayılı Kamu İhaleleri Sözleşmeleri Kanunu’nda belirtilmiştir.
Anılan Kanun’un 4964 sayılı Kanun’la değişik 24’üncü maddesinde, “Mal ve hizmet alımlarıyla yapım sözleşmelerinde, öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olması halinde, artışa konu olan iş;
a) Sözleşmeye esas proje içinde kalması,
b) İdareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması,
şartlarıyla, anahtar teslimi götürü bedel ihale edilen yapım işlerinde sözleşme bedelinin %10'una, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen mal ve hizmet alımlarıyla yapım işleri sözleşmelerinde ise %20'sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde aynı yükleniciye yaptırılabilir.
Birim fiyat sözleşme ile yürütülen yapım işlerinde, Bakanlar Kurulu bu oranı sözleşme bazında %40'a kadar arttırmaya yetkilidir.
İşin bu şartlar dahilinde tamamlanamayacağının anlaşılması durumunda ise artış yapılmaksızın hesabı genel hükümlere göre tasfiye edilir. Ancak bu durumda, işin tamamının ihale dokümanı ve sözleşme hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesi zorunludur. “ hükmü yer almaktadır.
2.2. Fiyat Farkı Verilebilmesine İlişkin Düzenlemeler
4735 sayılı Kamu İhaleleri Sözleşmesi Kanunu’nun 8’inci maddesinde sözleşme türlerine göre fiyat farkı verilebilmesine ilişkin esas ve usulleri tespite Kamu İhale Kurumunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulunun yetkili olduğu belirtilmektedir. Anılan düzenlemeye paralel olarak Bakanlar Kurulu tarafından,
- 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhalesi Yapılacak Olan Mal Alımlarına İlişkin Fiyat Farkı Hesabında Uygulanacak Esaslarda Değişiklik Yapılmasına Dair Esaslar ve
- 4734 Sayılı Kamu İhale Kanununa Göre İhalesi Yapılacak Olan Hizmet Alımlarına İlişkin Fiyat Farkı Hesabında Uygulanacak Esaslarda Değişiklik Yapılmasına Dair Esaslar
ile sözleşmeye bağlanan mal ile hizmet alımlarına ilişkin fiyat farkı hesabında uygulanacak esas ve usuller belirlenmiştir.
3. DAMGA VERGİSİ KANUNU’NDA YER ALAN DÜZENLEMELER
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun;
-1’inci maddesinde, bu Kanun’a ekli 1 sayılı tabloda yazılı kâğıtların damga vergisine tabi olacağı,
-2’nci maddesinde, vergiye tabi kâğıtlar mahiyetinde bulunan veya onların yerini alan mektup ve şerhlerle, bu kâğıtların hükümlerinin yenilenmesine, uzatılmasına, değiştirilmesine, devrine veya bozulmasına ilişkin mektup ve şerhlerin de damga vergisine tabi olacağı,
-4’üncü maddesinde, bir kâğıdın tabi olacağı verginin tayini için o kâğıdın mahiyetine bakılacağı ve buna göre tabloda yazılı vergisinin bulunacağı, kâğıtların mahiyetinin tayininde, şekli kanunlarda belirtilmiş olanlarda kanunlardaki adlarına, belirtilmemiş olanlarda ise üzerlerindeki yazının tazammum ettiği hüküm ve manaya bakılacağı, mahiyeti tayin edilmek istenen kâğıt üzerinde başka bir kâğıda atıf yapılmışsa, atıf yapılan kâğıdın hükümlerine nazaran iktisap ettiği mahiyete göre vergisinin alınacağı,
-6’ncı maddesinin ikinci fıkrasında, bir kâğıtta toplanan akit ve işlemler birbirine bağlı ve bir asıldan doğma oldukları takdirde, damga vergisinin en yüksek vergi alınmasını gerektiren akit veya işlem üzerinden alınacağı,
-14’üncü maddesinin ikinci fıkrasında ise belli parayı ihtiva eden mukavelenamelerin değiştirilmesi halinde artan miktar aynı nispette vergiye tabi olacağı,
hüküm altına alınmıştır.
4. İHALELERDEKİ İŞ ARTIŞI VE FİYAT FARKI ÖDEMELERİNİN DAMGA VERGİSİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Damga vergisi kâğıtlar üzerine tesis edilmiş bir mükellefiyettir.
Damga vergisi, kâğıtlar üzerine tesis edilmiş bir mükellefiyettir. Bu bağlamda damga vergisinde vergiyi doğuran olay, 488 sayılı Kanun’un 1’inci maddesinde de belirtildiği üzere kâğıdın düzenlendiği an meydana gelmektedir. Genel ilke, damga vergisinin alınabilmesi için muhakkak surette bir kâğıdın düzenlenmesi gereğidir. Dolayısıyla iş artışı veya fiyat farkı ödemelerinden dolayı damga vergisinin alınıp alınamayacağını da bu çerçevede değerlendirmek gerekmektedir.
Uygulamada, iş artışı veya fiyat farkı uygulaması nedeniyle oluşan ilave ihale komisyon kararları ile artan sözleşme bedelleri için genelde yeni bir kâğıt düzenlenmesi veya daha önce düzenlenen sözleşmeye ya da başka bir kâğıda sonradan şerh konulması yolu tercih edilmektedir. Bu takdirde söz konusu değişikliği sağlamak üzere düzenlenen kâğıdın ya da konulan şerhin de diğer düzenlenen kâğıtların damga vergisine tabi olması gibi belirtilen genel esaslar çerçevesinde değerlendirilerek damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir.
Herhangi bir kâğıt düzenlenmeksizin ihale makamı ile yüklenici arasında düzenlenen ilk sözleşmede, fiyat farkı ödenebileceğine ilişkin bir hüküm bulunması damga vergisi alınabilmesine gerekçe olamaz.
Bunun dışında herhangi bir kâğıt düzenlenmeksizin ihale makamı ile yüklenici arasında düzenlenen ilk sözleşmede, fiyat farkı ödenebileceğine ilişkin bir hüküm bulunması damga vergisi alınabilmesine gerekçe olamayacağı gibi fiyat farkı uygulamasına gidilmesi nedeniyle ihale kararı, ek sözleşme, fiyat farkı tespit tutanağı vb. bir kâğıt düzenlenmemesi veya bu kâğıtların yerine kaim olmak üzere ilgili makamdan “olur” alınmadığı ya da daha önce düzenlenen sözleşmeye bu hususa ilişkin sonradan herhangi bir şerh konulmadığı takdirde de damga vergisinin aranmaması gerekmektedir . İhale yapıldıktan sonra ihale edilen işin maliyetini etkileyecek şekilde fiyatlarda meydana gelen artışlar nedeniyle fiyat farkı uygulamasına gidilmesi halinde, fiyat farkı uygulamasına ilişkin ihale kararı, ek sözleşme vb. şeklinde herhangi bir kâğıdın düzenlenmemesi durumunda da damga vergisinin aranmaması gerekmektedir.
Diğer taraftan, ihale kararı ve ek sözleşme düzenlenmemiş ancak fiyat farkı verilmesi için harcama yetkilisinden ayrı bir “olur” alınmışsa, anılan “olur” hem ihale kararı hem de sözleşmedeki belli bir parayı değiştirir mahiyette olduğundan, anılan Kanun’un 6’ncı ve 14’üncü maddelerinin ikinci fıkraları gereğince en yüksek vergi alınmasını gerektiren mukavele değişikliği (arttırılan meblağ) üzerinden anılan Kanun’a ekli 1 sayılı tablonun I-A/1 bendi gereğince binde 8,25 oranında damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir.
Ayrıca fiyat farklarının, ödenmesi için başkaca bir kâğıt düzenlenmeksizin hakediş tutarlarına ilave edilmek suretiyle yüklenici firmalara ödenmesi halinde, sadece ödemeyi sağlayan kâğıdın ödeme tutarı üzerinden Kanun’a ekli 1 sayılı tablonun IV-1/a bendi uyarınca binde 8,25 oranında damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir.
5. SONUÇ
İş artışları ile fiyat farkı ödemeleri nedeniyle meydana gelen ilave bedellerden dolayı ihale komisyon kararları ile sözleşmelerden damga vergisi alınabilmesi için muhakkak surette ihale kararı, ek sözleşme veya bu kâğıtlar mahiyetinde bulunan protokol, tespit tutanağı gibi herhangi bir kâğıt düzenlenmesi veya mevcut karar veya sözleşmeye sonradan bu konuda şerh konulması gerekmektedir.
Çalışmanın genelinde de bahsedildiği üzere iş artışları ile fiyat farkı ödemeleri nedeniyle meydana gelen ilave bedellerden dolayı ihale komisyon kararları ile sözleşmelerden damga vergisi alınabilmesi için muhakkak surette ihale kararı, ek sözleşme veya bu kâğıtlar mahiyetinde bulunan protokol, tespit tutanağı gibi herhangi bir kâğıt düzenlenmesi veya mevcut karar veya sözleşmeye sonradan bu konuda şerh konulması gerekmekte olup, mevcut sözleşmelerde ilave iş artışına veya fiyat farkı ödenmesine ilişkin hükümlerin varlığından hareketle herhangi bir kâğıt düzenlenmeden veya şerh konulmadan ilave damga vergisi alınması mümkün değildir. Tüm bunların dışında ihale kararı ve ek sözleşme düzenlenmemiş fakat harcama yetkilisinden olur alınmışsa, alınan olur hem ihale kararı hem de sözleşmedeki belli parayı değiştirir mahiyette olduğundan, 488 sayılı Kanun’un 6’ncı maddesi gereğince en yüksek vergi alınmasını gerektiren sözleşme değişikliği üzerinden damga vergisine tabi tutulması gerekmektedir
http://www.hacibayramcolak.net/makaleler/118-makale45
